История города Темиртау начинается у подножия урочища Жауыртау, на берегу извилистой реки Нуры. Эти земли принадлежали кочевникам из рода Аргын - Мурат, которые обосновали здесь свои зимовки как минимум с начала XVIII века.
Место для зимовок было выбрано не случайно. Сопки укрывали скот от студеных буранов и снежных заносов; Нура обеспечивала пресной водой; тальник, росший по берегам реки, был прекрасным топливом. Здесь кочевники проводили большую часть года. Зимовали в толстостенных дерновых землянках, покрытых камышом и тальником.
По данным экспедиции Главного управления земледелия и землепользования Российской империи, к 1896 году в урочище Жауыртау жило 33 семьи, 1222 человека, ставилось 211 кибиток.
Зимовка Жауыр принадлежала семье Мухамеджи Кадыра, у озера Бауырколь зимовала семья Абдильды Бежика, у сопки Кожир – семья Кудагельды Наймонтая.
Сопки Жангыз-тобе и Жумак были зимовкой аулов сыновей скотовода Татыгула: Оразбека, Ниязбека и Турлубека. Старший из сыновей, Оразбек, считался грамотным человеком: знал арабский язык, математику, интересовался географией, историей. Для обучения детей в его аул приходил мулла. Азы грамоты получали не только мальчики, но и девочки.
Аул Оразбека был самым зажиточным. В хозяйстве на 36 человек, насчитывалось 66 лошадей и 16 жеребят , 45 коров и 19 телят, 2 верблюда, 128 овец, 6 коз и 169 единиц мелкого скота.
К началу XIX века, большая часть жителей урочища Жауыртау занимались не только кочевым скотоводством, но и земледелием: выращивали пшеницу и просо, заготавливали сено для скота. Весной и летом ездили на Омскую и Акмолинскую ярмарки: продавали скот, шкуры, кумыс, покупали мануфактуру, чай, сахар, необходимую домашнюю утварь.
На летовки, жившие в Жауыртау аулы, разделялись. Часть отправлялась к сопке Шокай на реке Жиланды, часть летовала у Баймурза-жартас, часть - в урочище Былкылдак на реке Караганды. Уходили с зимовки в конце мая, возвращались к осени.
Так жило не одно поколение кочевников Жауыртау…
В 1909 году, переселенцами, прибывшими с центральных регионов Российской империи, здесь был образован поселок Самаркандский. На тот момент в поселке было несколько десятков саманных домов, мельница и больница. Жители п. Самаркандского занимались земледелием.
В 1920-30 годы начинает активно развиваться промышленность Казахстана. В результате геологических и гидрологических изысканий, в 1932 году было принято решение о возведении в районе п. Самаркандского плотины на реке Нуре для нужд строящихся промышленных объектов региона.
В строительстве принимали участие инженеры, прибывшие из г. Ленинграда и г.Запорожья, местные жители и заключенные Карлага - одного из крупнейших лагерей в системе ГУЛАГа НКВД, который находился недалеко от п. Самаркандского.
В 1939 году завершилось строительство плотины, стало формироваться зеркало Самаркандского водохранилища, на берегу которого сейчас раскинулся г. Темиртау.
С началом Великой Отечественной войны, жизнь п. Самаркандского сосредоточилась на помощи фронту: здесь были введены в эксплуатацию Карагандинская районная электростанция № 1, Завод синтетического каучука. Казахский металлургический завод дал первую казахстанскую сталь.
1 октября 1945 года, учитывая вклад п. Самаркандского в экономику республики и перспективы его развития, был принят Указ Президиума Верховного Совета Казахской ССР о преобразовании п. Самаркандского в город с присвоением ему названия Темиртау. «Темиртау» - в переводе с казахского языка, значит «железная гора».
С 1950-х годов начинается активное строительство социальных объектов, меняется облик Темиртау. Формируются улицы и проспекты с уникальной для молодого города архитектурой. Многие здания были построены по ленинградским проектам и сейчас внесены в реестр памятников архитектуры.
Основы металлургического производства в г. Темиртау, заложенные в годы Великой Отечественной войны, получили развитие в послевоенное время. В 1948 году была утверждена площадка под строительство Карагандинского металлургического завода с полным технологическим циклом.
С учетом расширения и ускорения темпов строительства, а также недостатка строительных кадров, в 1958 году строительство Карагандинского металлургического завода или как его тогда называли, Казахстанской Магнитки, было объявлено Всесоюзной ударной комсомольской стройкой.
Тысячи юношей и девушек со всего Советского Союза по призыву комсомола прибыли в город Темиртау. Среди них был и будущий Первый Президент Независимого Казахстана Нурсултан Назарбаев. В 1958 году, в числе сотни юношей, он был направлен на обучение профессии металлурга в город Днепродзержинск (Украина). Спустя два года обучения, молодые металлурги вернулись в г. Темиртау, накануне грандиозного события – пуска первой казахстанской домны, который состоялся 3 июля 1960 года. Этот день и сейчас отмечается в г. Темиртау как день рождения Казахстанской Магнитки.
17 лет биографии Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева связаны с Карагандинским металлургическим комбинатом и городом Темиртау. Здесь он окончил завод-ВТУЗ, здесь, у доменной печи началась его трудовая деятельность, здесь началось восхождение на политический Олимп.
Вместе с молодыми металлургами Казахстанской Магнитки рос и развивался г. Темиртау. В 1971 году за успехи, достигнутые трудящимися города в развитии народного хозяйства, город Темиртау, первым из городов Казахстана, был награжден орденом Трудового Красного Знамени.
Темиртау гордится своими горожанами. В городе жили и работали Чемпион Олимпийских игр по тяжелой атлетике Юрий Зайцев, Чемпион Мира по боксу Игорь Ружников, первый космонавт-казах Тохтар Аубакиров и многие другие, прославившие город за пределами республики.
Сегодня город Темиртау – крупный индустриальный центр Республики Казахстан. Градообразующим предприятием является Карагандинский металлургический комбинат – сейчас Стальной департамент АО «QARMET». В составе комбината аглодоменное, коксохимическое, сталеплавильное и прокатное производства.
К числу крупных предприятий города относятся Темиртауский электрометаллургический комбинат, Завод промышленных холодильников «Техол KZ», Нурказганский горно-обогатительный комбинат корпорации «Казахмыс», АО «Карцемент», завод по производству железобетонных изделий ТОО "Nord Пром Нс" и другие. Предприятия легкой промышленности: заводы молочной продукции ТОО «Ren Milk» и ТОО «Аян-М», завод по производству безалкогольных напитков "AQUEENA", чулочно-носочная фабрика ТОО « TEMIRTAU ASSOCIATES AND ANCILLARIES».
В Темиртау работают 8 790 субъектов малого и среднего предпринимательства, занятых в различных сферах промышленности.
В городе развитая социальная инфраструктура: действуют 63 государственных организаций образования, 10 государственных медицинских учреждений, работают 3 стадиона, 4 плавательных бассейна, 66 спортивных залов, действуют 13 учреждений культуры.
Сейчас в многонациональном и многоконфессиональном городе, в мире и согласии живет более 170 тысяч человек, объединенных любовью к родному городу и гордостью за вклад Темиртау в развитие Республики Казахстан.
Теміртау қаласының тарихы Жауыртау шатқалының етегінде, Нұра өзенінің ирелең жағалауында басталады. Бұл жерлерде Арғын - Мұрат руынан шыққан көшпелі қазақтар мекендеген, олар мұнда кем дегенде XVIII ғасырдың басынан қыстаған.
Қыстау ретінде бұл жерлер кездейсоқ таңдалмады. Шоқылар малды боран мен қар құрсауынан қорғаса; Нұра тұщы сумен қамтамасыз етті; өзен жағасында өскен құбатал керемет отын болды. Мұнда көшпенділер жылдың көп бөлігін өткізді. Олар қамыс және құбаталмен жабылған қалың шым қабырғалы жер үйлерде қыстады.
Ресей империясының егіншілік және жерді пайдалану Бас басқармасы экспедициясының деректері бойынша 1896 жылға қарай Жауыртау шатқалында 33 отбасы, 1222 адам тұрған, 211 үй болған.
Жауыр қыстауы Мұхамеджа Қадыр отбасына тиесілі болса, Бауыркөл көлінің жанында Әбділдә Бежік отбасы, Қожыр шоқысында Құдагелді Наймантай отбасы қыстаған.
Жауыр қыстауы Мұхамеджа Қадыр отбасына тиесілі болса, Бауыркөл көлінің жанында Әбділдә Бежік отбасы, Қожыр шоқысында Құдагелді Наймонтай отбасы қыстаған.
Жаңғызтөбе және Жұмақ шоқылары малшы Тәтіғұлдың: Оразбек, Ниязбек және Тұрлыбек есімді ұлдарының қыстаулары болды. Ұлдарының үлкені Оразбек сауатты адам болған: араб тілін, есеп амалдарын білді, географияға, тарихқа қызығушылық танытты. Балаларды оқыту үшін оның ауылына молда келіп отырды. Сауат ашуға тек ұлдар ғана емес, қыздар да келді.
Оразбек ауылы ауқатты тұрды. Шаруашылықта 36 адамға 66 жылқы және 16 құлын , 45 сиыр мен 19 бұзау, 2 түйе, 128 қой, 6 ешкі және 169 ұсақ мал болды.
XIX ғасырдың басында Жауыртау шатқалы тұрғындарының басым бөлігі көшпелі мал шаруашылығымен ғана емес, егіншілікпен де айналысқан: бидай мен тары өсіріп, малға шөп дайындады. Көктем мен жазда Омбы және Ақмола жәрмеңкелеріне барады: мал, тері, қымыз сатып, мануфактура, шай, қант, үйге қажетті ыдыстарын сатып алады.
Жаздыққа Жауыртау ауылында тұратындар бөлінеді. Бір бөлігі Жыланды өзеніндегі Шоқай шоқысына, бір бөлігі Баймырза - жартасқа, бір бөлігі Қарағанды өзеніндегі Былқылдақ шатқалына кетеді. Олар мамыр айының соңында қыстаудан шығып, күзге қарай оралады.
Жауыртау көшпенділерінің бірнеше ұрпағы осылай өмір сүрген…
1909 жылы Ресей империясының орталық аймақтарынан келген қоныс аударушылар Самарқанд кентін құрады. Ол кезде кентте бірнеше ондаған саман үйлер, диірмен және аурухана болған. Самарқанд кентінің тұрғындары егіншілікпен айналысқан.
1920-30 жылдары Қазақстанның өнеркәсібі белсенді дами бастады. Геологиялық және гидрологиялық ізденістер нәтижесінде 1932 жылы Самарқанд кенті маңында Нұра өзенінде салынып жатқан өнеркәсіптік нысандардың қажеттіліктері үшін бөгет салу туралы шешім қабылданды.
Құрылысқа Ленинград және Запорожье қалаларынан келген инженерлер, Самарқанд кентінің маңында орналасқан НКВД ГУЛАГ жүйесіндегі ең ірі лагерлердің бірі - Карлагтың жергілікті тұрғындары мен тұтқындары қатысты.
1939 жылы бөгеттің құрылысы аяқталып, жағасында Теміртау қаласы орналасқан Самарқанд су қоймасының айнасы қалыптаса бастады.
Ұлы Отан соғысының басталуымен Самарқанд кенті тұрғындарының өмірі - майданға көмек көрсету болды: мұнда № 1 Қарағанды аудандық электр станциясы, синтетикалық кәушік зауыты пайдалануға берілді. Қазақ металлургия зауыты алғашқы Қазақстандық болатты берді.
1945 жылдың 1 қазанында Самарқанд кентінің республика экономикасына қосқан үлесін және оның даму мүмкіншіліктерін ескере отырып, Самарқанд кентін Теміртау деп атай отырып, қала мәртебесін беру туралы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығы қабылданды.
1950 жылдардан бастап әлеуметтік нысандардың белсенді құрылысы басталып, Теміртаудың келбеті өзгере бастады. Жас қала үшін бірегей сәулетті көшелер мен даңғылдар пайда болды. Көптеген ғимараттар Ленинград жобалары бойынша салынды және қазір сәулет ескерткіштерінің тізіміне енгізілді.
Ұлы Отан соғысы жылдарында қаланған Теміртау қаласындағы металлургиялық өндірістің негіздері соғыстан кейінгі кезеңде дамыды. 1948 жылы толық технологиялық циклі бар Қарағанды металлургия зауытының құрылысына арналған алаң бекітілді.
Құрылыс қарқынын кеңейту мен жеделдетуді, сондай-ақ құрылыс кадрларының жетіспеушілігін ескере отырып, 1958 жылы Қарағанды металлургия зауытының, сол кезде Қазақстан Магниткасының құрылысы Бүкілодақтық екпінді комсомол құрылысы деп жарияланды.
Комсомолдың шақыруымен бүкіл Кеңес Одағынан мыңдаған жігіттер мен қыздар Теміртау қаласына келді. Олардың арасында Тәуелсіз Қазақстанның болашақ Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев та болды. 1958 жылы жүздеген жас жігіттердің қатарында ол Днепродзержинск (Украина) қаласына металлург мамандығын оқуға жіберілді. Екі жылдық оқудан кейін жас металлургтер 1960 жылғы 3 шілдеде өткен орасан зор оқиға - алғашқы Қазақстандық домнаның іске қосылуы қарсаңында Теміртау қаласына оралды. Бұл күн бүгінде де Теміртау қаласында Қазақстан Магниткасының туған күні ретінде аталып өтуде.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірбаянының 17 жылы Қарағанды металлургия комбинатымен және Теміртау қаласымен байланысты. Осы жерже ол зауыт-ЖТОО бітірді, осы жерде домна пешінің жанында оның еңбек жолы басталды, осы жерде ол саяси сатыға қадам басты.
Қазақстан Магниткасының жас металлургтерімен бірге Теміртау қаласы да өсіп, өркендей бастады. 1971 жылы қала еңбекшілерінің халық шаруашылығын дамытудағы жетістіктері үшін Теміртау қаласы Қазақстан қалаларының ішінде бірінші болып Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды.
Теміртау қала тұрғындарын мақтан тұтады. Қалада ауыр атлетикадан Олимпиада ойындарының чемпионы Юрий Зайцев, бокстан әлем чемпионы Игорь Ружников, алғашқы қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіров және республикадан тыс жерде қаланы даңқтаған көптеген басқа адамдар тұрып, жұмыс істеді.
Бүгінде Теміртау қаласы – Қазақстан Республикасының ірі индустриялық орталығы. Қалаға дем беріп тұрған кәсіпорын Қарағанды металлургия комбинаты болып табылады - қазір АҚ «QARMET» болат департаменті. Комбинат құрамында аглодомендік, коксохимиялық, болат балқыту және прокат өндірісі бар.
Қаланың ірі кәсіпорындарының қатарына Теміртау электрометаллургиялық комбинаты, «Техол KZ» өнеркәсіптік тоңазытқыштар зауыты, «Қазақмыс» корпорациясының Нұрқазған тау-кен байыту комбинаты, «Карцемент» АҚ, «Норд Пром Нс» ЖШС темірбетон бұйымдарын өндіру зауыты және басқалары жатады. Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары: «Рен Милк» ЖШС және «Аян-М» ЖШС сүт өнімдері зауыттары, «AQUEENA» алкогольсіз сусындар өндіру зауыты, «TEMIRTAU ASSOCIATES AND ANCILLARIES» ЖШС шұлық фабрикасы.
Теміртауда өнеркәсіптің түрлі салаларында жұмыс істейтін 8 790 шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері жұмыс істейді.
Қалада әлеуметтік инфрақұрылым жақсы дамыған: 63 мемлекеттік білім беру ұйымы, 10 мемлекеттік медициналық мекеме, 3 стадион, 4 жүзу бассейні, 66 спорт залы, 13 мәдениет мекемесі жұмыс істейді.
Қазір көпұлтты және көпконфессиялы қалада бейбітшілік пен келісімде 170 мыңнан астам адам тұрады, оларды біріктіріп тұрған туған қаласына деген сүйіспеншілік және Теміртаудың Қазақстан Республикасының дамуына қосқан үлесі үшін зор мақтаныш.